Nr 11/2003

Powrót

Pocztówki harcerskie Poznań 1912-1914

W swoim cyklu o pierwszych polskich pocztówkach skautowych i harcerskich nie pisałem dotychczas o Poznaniu i Wielkopolsce. W swoich zbiorach mam tylko dwie wczesne pocztówki harcerskie z okresu I wojny z Poznania. Jednak dzięki uprzejmości dr. Wiesława Kukli dotarłem do wspaniałego zbioru wielkopolskich pocztówek skautowych pana Michała Łukomskiego z Poznania. Dzięki temu zbiorowi i innym informacjom źródłowym mogłem napisać poniższy tekst.

Wiadomości o angielskim scoutingu i pierwszych drużynach skautowych we Lwowie szybko dotarły do Wielkopolski. Już w sierpniu 1912 r. została powołana Skautowa Komenda Dzielnicowa z udziałem członków władz Sokoła. Jednak konkretną pracę skautową zapoczątkowali członkowie dwóch tajnych młodzieżowych towarzystw samokształceniowych „Iskra” i „Ogniwo”. W dniu 17.10.1912 r. po złożeniu przyrzeczenia skautowego założyli pierwszy zastęp skautowy, który w końcu 1912 r. rozrósł się w drużynę „Piast”, a w grudniu 1913 r. przekształcony został w I Hufiec. Inicjatorem, pierwszym zastępowym i drużynowym był Cezary Jindra, a czołowi skauci to Wincenty Wierzejewski i Henryk Sniegocki. To oni praktycznie kierowali skautingiem wielkopolskim. Henryk Śniegocki napisał w swoich wspomnieniach „W naszej pracy skautowej konieczne były pieniądze na cele organizacyjne dla prowadzenia tak szerokiej działalności, na zakup podręczników, przyborów do obozownictwa, sygnalizacji, pionierki. Dlatego już od roku 1912 wydawaliśmy ładne pocztówki skautowe z odpowiednimi rysunkami wykonane przez naszych druhów o zdolnościach malarskich Cezarego Jindrę i Wincentego Wierzejewskiego”. W książce Śniegockiego jest reprodukowana pocztówka „kucharz” i podana data 1913. Z całą pewnością jest ona autorstwa Wierzejewskiego, ponieważ umieścił on na niej swój sygnet - podwójne „W” w kwadracie. Na pocztówce widnieje opis „Nakładem poznańskich drużyn skautowych. Drukiem M. Putiatyckiego w Poznaniu”. Drugą wczesną pocztówką był „chorąży”, a ponieważ rysunek jest innego autora, więc może jego autorem był Jindra. Kolejna pocztówką została wydana „W stuletnią rocznice zgonu księcia Józefa Poniatowskiego pod Lipskiem 1813-1913. Nakładem 1 drużyny H[ufca]., Piast Poznań. Drukiem drukarni centralnej w Poznaniu”.

Z początkiem 1913r. powstały dwie pierwsze drużyny przy Towarzystwach Młodzieży Polsko-Katolickiej w Poznaniu - Drużyna im. Tadeusza Kościuszki i Drużyna im. Stefana Czarneckiego. Niemal równocześnie przy „Sokole” organizowały się kolejne drużyny – Drużyna im. ks. Józefa Poniatowskiego, a następnie Leszka Białego i Leszka Czarnego. Te dwie ostatnie utworzone zostały przy Towarzystwie Gier i Zabaw Ruchowych Młodzieży- „Zorza”. Stąd też po połączeniu w początku 1913 r. z drużynami TMP przyjęły nazwę Hufiec „Zorza”.

Jednym z elementów pracy skautowej był udział w bojkocie ekonomicznym towarów niemieckich. Autor pierwszej obszernej pracy o historii harcerstwa wielkopolskiego Marian Lissowski pisał w 1924 r., że w tamtym okresie „naczelne zadanie skautów” to było „przestrzeganie wszelkich przykazań narodowych, nieuczęszczanie na przedstawienia niemieckie, unikanie lokali i składów niemieckich, baczenie by i kobiety polskie nie wstępowały do składów niemieckich.” Dodajmy, że ten kierunek działania spowodował żywe zainteresowanie policji niemieckiej, która jednak nie stosowała represji.

Okres Świąt Bożego Narodzenia to zawsze okres wzmożonych zakupów. Dlatego skauci Hufca Zorza wydali pierwszą skautową pocztówkę świąteczną. Dość prymitywny rysunek opatrzony jest napisem „Wesołych świąt” a na odwrocie „Nakładem hufiec H.ZORZA Drukiem I. Kapelli w Poznaniu”. Zamiast kupowania pocztówek niemieckich Polacy mogli kupić pocztówkę skautową.

W momencie wybuchu I wojny światowej praca skautowa została zawieszona - kierownicy skautingu bali się represji i wysokich kar za nielegalną działalność. Została ona wznowiona w lutym 1915 r. Skauting wielkopolski postawił sobie jako naczelny cel pracy działania na „rzecz bezdomnych i dotkniętych burzą wojenna rodaków z Królestwa”. To hasło „dla bezdomnych” – jak pisał Lissowski - „miało nas znowu zjednoczyć, miało nam wskazać wzniosły cel naszych dążeń.” „Postępując w myśl tego hasła opodatkował się dobrowolnie każdy i członek drużyny na rzecz bezdomnych i dotkniętych burzą wojenna rodaków z Królestwa. Podkreślić też należy wydatną pomoc skautów poznańskich przy urządzeniu pierwszego dnia wstrzemięźliwości i ofiary na bezdomnych. Zorganizowane oddziały skautów-kolarzy objeżdżały wsie i miasteczka okoliczne.” Jak wspominał H. Śniegocki „Skauci sprzedawali pięknie wykonane przez naszego artystę malarza Wincentego Wierzejewskiego pocztówki o motywach skautowych. Dochód ze sprzedaży tych pocztówek przekazywaliśmy Komitetowi Niesienia Pomocy na Bezdomnych w Kongresówce. Był on znaczny – wynosił aż 5000 marek, co na owe czasy było dużą sumą”. Na pocztówce widniał skaut-trębacz. Tekst na pocztówce głosił „Spustoszony wojną kraj Na bezdomnych grosz swój daj!” a na odwrocie zapisano „Na cel dobroczynny Nakładem Skautów poznańskich Czysty zysk na bezdomnych” Pocztówkę tą jak i szereg innych wydrukowano w Zakładzie Artystycznej Litografii Putiatyckiego w Poznaniu.

Rok 1916 był rokiem zjednoczenia skautingu wielkopolskiego i wszystkich drużyn działających w Rzeszy Niemieckiej. W maju tego roku odbył się zlot w Wierzenicy, w którym wzięło udział 400 skautów, a 3 grudnia utworzono Główna Kwaterę Skautową na Rzeszę Niemiecką.

Znacznie wzrosła też ilość wydawanych pocztówek. W miesięczniku „Ruch Skautowy” reklamowano „Kolorowe pocztówki skautów (gwiazdkowe) a 5 frn 100 szt” i „Kolorowe pocztówki skautek (gwiazdkowe) a 5 frn 100 szt” W kolekcji pana Łukomskiego znajduje się taka pocztówka rysunkiem kolędujących skautek z wierszem:
„Bóg się rodzi wśród nocy
Dawca łaski, pokoju
Idźmy błagać pomocy
Końca nędzy i boju”

Pocztówka wydana nakładem „skautów poznańskich” w Drukarni świętego Wojciecha została przez nieznanego nabywcę opatrzona datą 25.12.1916.

W październiku 1917 r. obchodzono uroczyście na ziemiach polskich 100 rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki. W Poznaniu w czasie nabożeństwa w kościele farnym skauci pełnili służbę honorową i sanitarną, a po nabożeństwie – jak wspominał Lissowski – „uformowali skauci pochód, który przedarłszy przy narożniku ul. Jezuickiej kordon policjantów, potoczył się ze sztandarami skautowymi, sokolskimi i cechowymi wśród śpiewu pieśni patriotycznych pod pomnik Mickiewicza zmieniając się w ogromną manifestację narodową”. W związku z tą rocznicą „W setną rocznicę zgonu bohatera skauci Wielkopolscy” wydali pocztówkę według projektu Franciszka Tatula. Na odwrocie czytamy „Nakładem drużyn skautowych w rz.n. Drukiem M. Putiatyckiego w Poznaniu.” To „rz.n.” oznacza w Rzeszy Niemieckiej. Ponownie wznowiono wydane przed wojną karty np. „Trębacz Nakładem komisji drużyn harcerskich w Poznaniu Drukiem M. Putiatyckiego w Poznaniu.”. Łatwo odróżnić tę kartę od wydanej przed wojną, bowiem ok. 1916 r. skauting stał się harcerstwem, a skauci harcerzami.

Uwaga:
1. Poprzednie odcinki historii harcerskich pocztówek w „Na kolekcjonerskim szlaku” 2001 nr 1 i 2; 2002 nr 7/8 oraz 2003 nr 2 i 3.
2. Wszystkie cytaty zgodne z pisownią oryginałów.

Marian Miszczuk       

marian.miszczuk@acn.waw.pl

Powrót

Bogsie-f.jpg (40718 bytes)

kosciu-f.jpg (55694 bytes)

kuchar-f.jpg (43046 bytes)

RocznJ-f.jpg (51106 bytes)

100roc-f.jpg (55036 bytes)

spustosz.jpg (40554 bytes)

Trebac-f.jpg (37218 bytes)

wesoly-f.jpg (47605 bytes)

Powrót


Informację opracował: Henryk Paciej. Wszelkie uwagi można przekazać na adres email:  henrykpaciej@orso.pttk.pl
Copyright C 2003 RPK PTTK OPOLE. All rights reserved.  Aktualizowane: czerwiec 03, 2005.