Nr 05/2003

Powrót

Józef Zdunek

Ekslibrisy Oddziału PTTK w Krotoszynie

Ekslibris jest znakiem własnościowym książki, czyli księgoznakiem z nazwiskiem osoby lub nazwą instytucji, do której książka należy. Zwykle jest to artystycznie wykonana na niewielkiej karteczce grafika, którą umieszcza się na wewnętrznej stronie przedniej okładki. Prawie zawsze stosuje się napis „ex libris”, co oznacza w tłumaczeniu na język polski „z ksiąg” lub „z księgozbioru”.

Ekslibris wywodzi swój rodowód ze starożytnego Egiptu, gdzie ok. 1400 r. p.n.e. faraon Amenophis III oznaczał swoje papirusy fajansowymi tabliczkami. W średniowieczu przed wynalezieniem druku znakiem własnościowym książek były malowane na karcie tytułowej herby rodowe lub godła. Były to protoekslibrisy, które dodawały piękna manuskryptom. Właściwe ekslibrisy (wykonane na osobnych kartach) pojawiły się na Zachodzie pod koniec XV w. (Bawaria ok. 1460 r., Szwajcaria 1498, Francja 1501). Najstarszy polski ekslibris (drzeworyt) powstał w 1516 r. i należał do kanclerza wielkiego koronnego i biskupa włocławskiego Macieja Drzewickiego, późniejszego arcybiskupa gnieźnieńskiego i prymasa Polski. Dynamiczny rozwój ekslibrisu nastąpił na przełomie XIX i XX w. i trwa po dzień dzisiejszy. Jako miniaturowe dzieło sztuki stał się przedmiotem zainteresowania kolekcjonerów. Traktowany jako rodzaj grafiki artystycznej, stopniowo zatraca charakter użytkowy.

Wśród instytucji, które posiadają własne ekslibrisy są przede wszystkim biblioteki publiczne i muzea, a także ...Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Ekslibrisy PTTK w niewielkim stopniu wykorzystuje się do oznakowania zbioru bibliotecznego, bowiem często traktuje się je jako sposób upamiętnienia zdarzeń z życia organizacji oraz upowszechniania wiedzy o jej działalności.

Poważny udział w dziedzinie tworzenia i upowszechniania ekslibrisu „petetekowskiego” odegrał Zarząd Wojewódzki PTTK w Opolu, szczególnie zaś Leopold Ziółkowski, działacz turystyczno-krajoznawczy, posiadający także znaczny dorobek w twórczości artystycznej w zakresie grafiki użytkowej, w tym ekslibrisowej.

Oddział PTTK w Krotoszynie posiada 6 ekslibrisów. Pierwsze znaki dla krotoszyńskiego Oddziału wykonał w 1995 r. Władysław Kościelniak - grafik i malarz, a także historyk i regionalista, od blisko 50 lat związany z Kaliszem. Na rycinach tych ekslibrisów (stanowią one serię trzech znaków) autor przedstawił fragment kościoła pod wezwaniem św. św. Piotra i Pawła z lat 1767 i 1774 oraz frontalną część budynku poklasztornego OO. Trynitarzy z ok. 1733 r. Jest to jeden z ładniejszych widoków na te zabytkowe budowle Krotoszyna (z małego Rynku od strony ulicy Floriańskiej). Obecnie w budynku poklasztornym na piętrze mieści się Muzeum Regionalne im. Hieronima Ławniczaka, a na parterze biuro Zarządu Oddziału PTTK, Galeria „REFEKTARZ”, Biuro Integracji Europejskiej oraz kawiarenka.

Następne 2 ekslibrisy są autorstwa Tadeusza Wacława Budynkiewicza z Lublina. Artysta wykonał je techniką typograficzną w 2002 r. Jeden z nich, na którym widnieje napis „Ex libris P'TTK w Krotoszynie” (opus 1853), przedstawia 4 proste w rysunku i konstrukcji kolumny stojące na masywnej podstawie, które u góry utrzymują dwie belki o różnej długości. Ten ekslibris - poprzez swój obraz graficzny - nawiązuje do tematu społecznej opieki nad zabytkami, będącej jedną z ważnych dziedzin działalności PTTK, ściśle związanej z turystką i krajoznawstwem.

Natomiast znak książkowy z napisem „Ex libris Biblioteki PTTK w Krotoszynie” (opus 1854) jest interesujący ze względu na konstrukcję napisu „PTTK”, który składa się z rysunku 14 zamkniętych książek.

Kolejnym ekslibrisem jest znak z drugiej polowy 2002 r. autorstwa Ryszarda Bandosza - artysty, kolekcjonera i ekslibrisologa z Warszawy. Jest to linoryt o niewielkich wymiarach, zawierający bogatą treść (opus 487). Na rycinie autor przedstawia mieszczański domek z podcieniami z II połowy XVIII wieku przy ulicy Koźmińskiej 36. W latach 1957-1969 mieściło się tu Muzeum Regionalne Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w Krotoszynie, a w latach 1960-1967 biuro Zarządu Oddziału. Ponadto na rycinie ekslibrisu autor umieścił odciski stóp (symbol turystyki kwalifikowanej pieszej) oraz sowę jako symbol wiedzy i mądrości. Natomiast napis „Ex libris PTTK Oddz. w Krotoszynie” wykonał w formie owalnej pieczęci i umieścił w prawej dolnej części ekslibrisu. Całość stanowi kompozycję uporządkowaną i zwartą, ładną i miłą sercu każdego krotoszyńskiego działacza PTTK.

Prezentowane wyżej ekslibrisy pełnią nie tylko rolę znaku książkowego, ale ze względu na swą treść popularyzują PTTK jako znaczącą w środowisku organizację turystyczno-krajoznawczą, m.in. poprzez rozpowszechnianie ekslibrisu wśród dzieci, młodzieży i dorosłych. Ponadto są przykładem wysokich wartości artystycznych znaków „petetekowskich” (może dotychczas nie zbyt licznej grupy), o czym przekonuje mnie analiza jakościowa około 200 ekslibrisów te j kategorii, znajdujących się w mojej kolekcji.

Józef Zdunek z Krotoszyna

ExKrot-1.jpg (36517 bytes)     ExKrot-2.jpg (40801 bytes)
.

ExKrot-3.jpg (36835 bytes)        ExKrot-4.jpg (25466 bytes)
.

ExKrot-5.jpg (11776 bytes)     ExKrot-6.jpg (10698 bytes)

Powrót


Informację opracował: Henryk Paciej. Wszelkie uwagi można przekazać na adres email:  henrykpaciej@orso.pttk.pl
Copyright C 2003 RPK PTTK OPOLE. All rights reserved.  Aktualizowane: czerwiec 03, 2005.