|
|
Z końcem XIX wieku zrodziła się myśl, by na terenach zajmowanych wówczas przez zaborców powołać do życia polską organizację o charakterze krajoznawczym; głównym propagatorem tej idei był Aleksander Janowski, urzędnik kolei warszawsko-wiedeńskiej, dla którego decydującym impulsem pozwalającym na nakreślenie koncepcji pracy krajoznawczej stała się wycieczka w 1885 roku do ruin zamku w Ogrodzieńcu. Po rewolucji 1905 roku rząd carski zmuszony do ustępstw zezwolił m.in. na powstanie kilku polskich instytucji naukowych i organizacji społecznych. Idea utworzenia stowarzyszenia, którego celem byłoby m.in. zbieranie wiadomości krajoznawczych i szerzenie ich wśród społeczeństwa, gromadzenie zbiorów naukowych dotyczących ziem polskich, organizowanie wycieczek po kraju, urządzanie wystaw krajoznawczych, roztaczanie opieki nad pamiątkami historycznymi i osobliwościami przyrody dojrzewała teraz szybko; Aleksander Janowski wraz z Aleksandrem Patkiem opracowali Statut, do pomysłu przekonali m.in. wielu nauczycieli geografii i przyrody szkół średnich należących do Komisji Przyrodniczej przy Polskim Towarzystwie Ogrodniczym. Z początkiem 1906 roku wznowiono prace organizacyjne i 27 października 1906 roku Statut Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (zwany wówczas Ustawą) został zatwierdzony przez Warszawski Urząd Gubernialny. Podpisali go współtwórcy nowej organizacji: Kazimierz Kulwieć, Aleksander Janowski oraz Karol Hoffman. Pierwszym prezesem PTK został wybitny etnograf i badacz kultury polskiej Zygmunt Gloger.
Znak organizacyjny PTK zaprojektował w 1906r. członek honorowy Towarzystwa płk Mikołaj Wisznicki (1870-1954). Wnętrze koła „wypełniały” ruiny zamku w Ogrodzieńcu oraz stylizowany napis w kilku wierszach: Polskie Towarzystwo Krajoznawcze Warszawa i sygnatura projektanta. Na otoku umieszczono trzy małe herby Poznania, Krakowa i Warszawy.
|
|
Jednak w 1909 roku, w związku z koniecznością wykonania metalowej „blachy” organizacyjnej logo PTK uległo pewnym zmianom. Wzór odznaki po przeprojektowaniu zyskał na „lekkości”; część centralną tworzył wizerunek zamku w Ogrodzieńcu okolony napisem: Polskie Towarzystwo Krajoznawcze (u podnórza ruin widniał dopisek „w Warszawie”). Całość otaczał pierścień, na którym umieszczono herby miast polskich: Warszawy (zabór rosyjski), Krakowa (zabór austriacki) i Poznania (zabór niemiecki). Symbolizowało to jedność i nierozerwalność ziem polskich rozdzielonych między trzech zaborców. Odznakę o wymiarach: 27x28 mm tłoczono ze stali w Warszawie; zapinana była na słupek z nakrętką. Znane są miniaturki odznaki organizacyjnej PTK; wykonane z alpaki lub mosiądzu w zakładzie grawerskim Iwańczaka w Warszawie miały wymiary 20x21 mm, z zapięciem na słupek z nakrętką.
W 1919r. przy Oddziale PTK w Krakowie powstała sekcja Kół Krajoznawczych Młodzieży Szkolnej (w 1927r. na jej bazie utworzono Komisję Kół Krajoznawczych, Młodzieży Szkolnej przy Radzie Głównej PTK). PTK w 1921r. ustanowiło dla swoich kół młodzieżowych specjalną odznakę. Miała kształt tarczy herbowej (rycerskiej?), w jej centrum stanowiącym koło z rozchodzącymi się promieniami widniał orzeł siedzący w gnieździe który skrzydłami osłaniał dwa małe orlątka. Na obrzeżach cyfry: 1919 przedzielone literami PTK i napis: Koło Krajoznawcze Młodzieży Szkolnej. Wykonana była ze stali lub miedzi z zapięciem na szpilkę lub gwintowany słupek z nakrętką. Wymiary: 17x25,5mm.
|
W 1947r. Polskie Towarzystwo Krajoznawcze przyjęło dla młodzieży odznakę o wzorze jak „blacha” organizacyjna, w wymiarze: 20x21 mm, umieszczając w trzech wolnych polach między herbami miast napis Koło Kraj. Młodz.
Po drugiej wojnie światowej, od 1946 r. PTK reaktywowało swoje struktury terenowe oraz zakładało nowe oddziały na tzw. Ziemiach Odzyskanych: w Gdańsku, Olsztynie, Zielonej Górze, Szczecinie... Warto tu wspomnieć, że symbolem integracji Ziem Odzyskanych z Macierzą miał być nowy wzór odznaki organizacyjnej uzupełniony o herb Szczecina, jednak nowej „blachy” nie zdołano już wykonać.
Informację
opracował: Henryk Paciej. Wszelkie uwagi można przekazać na adres email: henrykpaciej@orso.pttk.pl
Copyright C 2002
RPK PTTK OPOLE. All rights reserved. Aktualizowane: czerwiec 03, 2005.
