.

logo-NKS.jpg (6145 bytes)

3
----
2002

Powrót

Z krajoznawczych kolekcji

Odznaki Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego

Decyzja o utworzeniu Towarzystwa Tatrzańskiego zapadła podczas spotkania grupy pasjonatów i miłośników gór na tzw. Zwierzyńcu w Zakopanem 3 sierpnia 1873 r. Prace legislacyjne trwały kilka miesięcy i 31 grudnia tegoż roku za sprawą zatwierdzonego statutu zaistniało oficjalnie jako Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie (z siedzibą w Nowym Targu).

W tym czasie w Europie istniało już siedem ponadregionalnych organizacji turystycznych: brytyjski Alpine Club (założony w 1857r.), Osterreichischer Alpenverein (1862r.), Schweizer Alpen Club i Club Alpino Italiano (obie w 1863r.), Deutscher Alpenverein i Osterreichischer Touristenclub (oba w 1869r.) i Steierischer Gebirgsverein (1870r.) oraz dziesięć towarzystw regionalnych i klubów turystycznych o mniejszym zasięgu.

Walne zebranie władz GTT w dniu 31 maja 1874r. wprowadziło szereg istotnych zmian, m.in. rozszerzyło statutowe zapisy, na siedzibę centrali wskazało Kraków, a także – co najistotniejsze – usunęło słowo Galicyjskie z nazwy Towarzystwa pozostawiając tylko Towarzystwo Tatrzańskie.

Te patriotyczne posunięcia znalazły także odzwierciedlenie w symbolice Towarzystwa. Pierwsza odznaka organizacyjna nawiązywała do austro-niemieckich odpowiedników (opierała się na wizerunku szarotki) stąd też nie była popularna wśród członków TT. „Blach” tych wyemitowano niewiele i kiedy w 1877 r. ich nakład wyczerpał się, zdecydowano by nie wykonywać dalszych. Obecny stan wiedzy na temat tejże odznaki jest praktycznie zerowy; prawdopodobnie nie zachował się żaden z egzemplarzy.

W 1906r. opracowano nowy wzór odznaki Towarzystwa Tatrzańskiego; zrezygnowano z symboliki stosowanej w monarchii habsburskiej - odrzucono szarotkę – a projekt oparto na motywie sprzączki góralskiej z wpisanym weń rysunkiem głowy kozicy istniejącej na pieczęci Towarzystwa. Całości dopełniał napis: Towarzystwo Tatrzańskie i cyfra oznaczająca rok 1874.

Odznaka miała wymiary: 27,5x40 mm, bita była w mosiądzu w zakładzie J.Walenty. Na pewno posiadała odmiany; np. znajdujący się w moich zbiorach egzemplarz z firmy J.Walenty wykonany z mosiądzu jest „posrebrzany”. Jeden z wyróżniających się polskich kolekcjonerów-krajoznawców, Roman Binek z Krakowa zanotował w wydawanym w latach 80-tych „Informatorze Kolekcjonera” że odznaki TT były „wykonane ze stali z zapięciem na śrubkę z nakrętką”.

O pewnym zróżnicowaniu statusu poszczególnych członków Towarzystwa Tatrzańskiego zdaje się świadczyć inny egzemplarz odznaki organizacyjnej. Wykonana w całości ze srebra wysokiej próby, znakomitej roboty grawerskiej (prawdopodobnie we Wiedniu), z zapięciem na szpilę mocowaną na finezyjnych „zawiasach” nie była noszona przez „zwykłych” członków ale przez elitę elit TT. Odznaka o wymiarach 27x39 mm nieznacznie różni się o produkowanych z mosiądzu m.in. inny jest wzór gwiazdki nad datą.

Po uzyskaniu niepodległości przez Polskę, od 1919r. używano nazwy Polskie Towarzystwo Tatrzańskie (zmianę nazwy organizacji na PTT uchwaliło w 1919r. Walne Zebranie Towarzystwa), choć formalnie usankcjonowano ją statutowym zapisem dopiero w 1922 r.

W latach trzydziestych (1933 r.), Polskie Towarzystwo Tatrzańskie wprowadziło nowy wzór odznaki; wizerunek dotychczasowej „blachy” został pomniejszony i wpisany w zielony, emaliowany otok o średnicy 25 mm z napisem: Pol.Tow.Tatrzańskie i przedzieloną końcem sprzączki cyfrą 1873 oznaczającą rok założenia GTT. Autorem projektu był Bohdan Małachowski.

Bita w stalowej blasze, z zapięciem na śrubkę z zakrętką m.in. przez J.Knedlera w Fabryce Grawersko Emalierskiej przy Nowym Świecie nr 45 w Warszawie (trafiają się też wersje z tej pracowni wybite w srebrze) i zakłady grawerskie w Krakowie. W tej formie odznaka przetrwała do 1950 r., kiedy to nastąpiło połączenie PTT i PTK w Polskie Towarzystwo Turystyczno Krajoznawcze (PTTK).

Janusz Motyka
                 motyka56@wp.pl

kozica1_.bmp (76454 bytes)

kozica2_.bmp (72574 bytes)

kozica3_.bmp (49074 bytes)

Powrót

WydMorgm.jpg (78265 bytes)

Powrót


Informację opracował: Henryk Paciej. Wszelkie uwagi można przekazać na adres email:  henrykpaciej@orso.pttk.pl
Copyright C 2002 RPK PTTK OPOLE. All rights reserved.  Aktualizowane: czerwiec 03, 2005.