- Nie, wystarczy wizytówka.

Takie pytania i odpowiedzi słyszymy z okazji konferencji, narad, spotkań. Bilet wizytowy urósł do roli identyfikatora, a nawet dowodu tożsamości. Przypomnijmy, że przed laty, składając wizytę w zamożnych domach, wręczało się taki bilet służbie, która przekazywała go na srebrnej tacy; a pod nieobecność gospodarzy zostawiało się go z zagiętym rogiem. Czasem też wpisywano na bilet krótką informację, pozdrowienia, życzenia itp. Dziś jeszcze bywa, że przed spotkaniem z kimś jeszcze nie znanym w urzędzie, czy przedsiębiorstwie, składamy wizytówkę w sekretariacie.

Zmieniła się rola biletów wizytowych. Współcześnie rzadko łączą się one z tradycyjną wizytą, a pełnią rolę masmediów, ich treść zawiera bowiem nie tylko elementy osobistych danych, ale też wszelkiej reklamy i propagandy słownej oraz ilustracyjnej. Z naszej obyczajowości znikła prawie zupełnie nazwa: bilet lub karta wizytowa, mówi się potocznie: wizytówka. W językach obcych istnieje jednak tradycyjne określenie np. angielskie visiting card, niemieckie Visitenkarte, francuskie carte de visit.

To pierwszy, niejako szczątkowy rodzaj, wizytówki bardziej osobistej. Pod nazwiskiem nadrukowano (często w różnych kolorach) tytuły naukowe, funkcje zawodowe, znajomość języków, adresy prywatne i miejsca pracy, numery telefonów, teleksów, faksów, internetu... Zdarza się też fotografia właściciela wizytówki, a czasem jego osobiste logo.

Inny, nader rozpowszechniony rodzaj wizytówki bardziej eksponuje informacje dotyczące firmy, czasem instytucji, którą reprezentuje dana osoba, ich nazwa znajduje się na głównym miejscu. Bywają też szczegóły dotyczące produkcji, usług itd; dane adresowe i kontaktowe (coraz częściej e-mail i http: www...) uzupełniają tekst.

Są też wizytówki promujące na pierwszym miejscu jakieś towary, usługi, obiekty, a nawet okolice. Bywają na nich zamieszczane reklamowe i okolicznościowe hasła, planiki sytuacyjne, a nawet piękne, barwne ilustracje w postaci reprodukcji zdjęć, rysunków, ozdobników, logo itp. Te dość obszerne treści powodują, że bilety przybierają często większe od typowych formaty, a nawet postać składanego karneciku i teksty umieszczane są dwustronnie, zatracają właściwy standard. Bywają też owalne! Wiele wizytówek jest lakierowanych i ma zaokrąglone narożniki upodabniając się do kart magnetycznych, bywają też plakierowane, czyli powleczone "złotkiem" itp., wytłaczane itd.. Efektowne, „wpadające w oko” rozwiązania graficzne i atrakcyjnie podane treści stanowią oczywiście siłę reklamy i promocji, mają przyciągać potencjalnego klienta, ale mogą też być ciekawym dziełem małej grafiki oraz poligrafii. A więc można by je również nazwać "reklamówkami" tyle, że mogłoby się to mylić z popularnymi, plastikowymi torbami na zakupy. Trudniej już pasowałaby nazwa "promówka" (od promować).

Zacznę od szeroko pojętych obiektów krajoznawczych. Są to reprodukowane na awersach wizytówek fragmenty krajobrazów, budowli itp.

A oto kilka przykładów: widok nadmorski z hasłem "Zapraszamy nad polskie morze do Darłówka", albo narciarz w skoku i napis "Szklarska Poręba zaprasza" (w paru językach), panorama miasta nad rzeką z napisem "Olecko", symbole turystyki i hasło "Bieszczady. Zobacz to!". Na odwrocie oczywiście obszerne informacje. Piękna niby-wizytówka ukazuje wlot do Krakowskiego Przedmieścia w Warszawie, a na odwrocie znajduje się skrócony kalendarz. Podobnych spotykamy wiele, także w większych formatach, jest to jednak nieco odrębna postać "karty".

Takie to, piękne wizytówki wydały miejscowe biura informacji turystycznej, a podobne w treści wykonały: Urząd Miasta Częstochowy (gmach ratusza), Zarząd Oddziału PTTK w Stroniu Śląskim (panorama górska), Urząd Gminy i miasta Sława (herb, widoki). Wieloobrazkową wizytówkę wydał Skansen Miniatur Pobiedziska na Szlaku Piastowskim.

Promuje się i typowa baza turystyczna. Na jednej z wizytówek widzimy kolorowe schronisko PTTK Szyndzielnia, na innej, panoramiczne ujęcie schroniska PTTK Magura Wilkowicka Ryszard Ligocki (dzierżawca) przedstawia schronisko PTTK "Dworzec Beskidzki" w Zwardoniu. Obszerne informacje o możliwościach pobytu, wyposażeniu, wycieczkach itp. znajdujemy na odwrocie. Reklamuje się jeszcze Górska Stacja Turystyczna "Słowianka" w Żabnicy, Bieszczadzkie Schroniska i Motele PTTK, Stanica i Camping WAGABUNDA w Mikołajkach i szereg innych obiektów. Do osobnego raczej rodzaju należy ponad standardowa, barwna karta z napisem: "Turystyka górska w PTTK" i schroniskiem na Hali Gąsienicowe oraz z kalendarzem na odwrocie.

Są i wizytówki szkolnych schronisk młodzieżowych. Zapraszają: "Batorów" w Szczytnej (kolorowy budynek, a na odwrocie planik dojścia), "Paprotka" w Białowieży, schronisko w Olsztynie, z fragmentem planu miasta (reklamuje istniejące w budynku Biuro Turystyki "Junior"). Reklamują się też Polskie Schroniska Młodzieżowe PTSM m.in. "Oleandry" w Krakowie.

Szczególny rodzaj bazy to gospodarstwa agroturystyczne oraz ośrodki leśne, w tym, np. szkoleniowo-wypoczynkowe, a jest też Centrum Informacyjne Lasów Państwowych w Warszawie.

W tym dziale dodam jeszcze wizytówkę Centrum Fotografii Krajoznawczej PTTK w Łodzi (ze znakiem odznaki fotograficznej) oraz Centrum Turystyki Górskiej w Krakowie.

Dzieło zawiera 11830 pozycji w układzie przedwojennych województw, skorowidze: topograficzny, rzeczowy i osobowy oraz wybór czarno-białych reprodukcji pocztówek. Zawartość katalogu, na podstawie obiektów znajdujących się w dziale Ikonografii Biblioteki Narodowej w Warszawie, opracowały: Maria Calikowska, Eugenia Krasińska-Kencka i Agata Pietrzak.

Autor odbył też kilka spotkań z młodzieżą opowiadając o historii i ewolucji współczesnego herbu Stolicy.

Pierwsze odznaki sprawnościowe w Polsce, a zarazem jedne z pierwszych w świecie ustanowione zostały w latach 30-tych XX w. przez Polski Związek Narciarski (Odznaka Górska w 1932r. i Odznaka Nizinna w 1936r.), Polski Związek Kajakowy (Odznaka Kajakowa w 1934r.) i Polskie Towarzystwo Tatrzańskie (Górska Odznaka Turystyczna w 1935r.). Nas interesują w tym przypadku tylko odznaki PTT – bezpośredniego „antenata” PTTK i odznaki samego PTTK.

Przed wojną, z racji elitarności Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, o odznaki GOT-u ubiegała się głównie inteligencja. Zachowane statystyki z okresu międzywojennego świetnie obrazują taki stan rzeczy. I tak w latach 1935 do 1938 (niestety z tragicznego, 1939 roku nie sporządzono z przyczyn oczywistych żadnych statystyk) zweryfikowano ogółem 468 odznak:

W latach 1949-1950 przyznano łącznie 5841 odznak:

Mając na względzie długofalową działalność, Komisja GOT zleciła wyprodukowanie większej ilości poszczególnych stopni odznak, jakie to były nakłady, niestety nie udało mi się ustalić. Egzemplarze GOT-u tłoczone w firmie S. Niemczyka w Krakowie znajdujące się w moich zbiorach mają najwyższe numery: mała srebrna nr 974, mała złota nr 272, duża srebrna nr 482 a duża złota nr 249. Faktem jest, że w okresie międzywojennym funkcjonowały odznaki GOT PTT wykonane bardzo starannie, nieco wypukłym stemplem, w innym, krakowskim (?) zakładzie, ale...bez wybitej numeracji.

O ile numerowanie odznak PTT zarówno przed wojną jak też ich powojennej kontynuacji było niejako standardem, to o biciu numerów na odznakach sprawnościowych emitowanych przez PTTK praktycznie niczego nie wiadomo, a nawet wielokrotnie spotykałem się z twierdzeniem moich kolegów kolekcjonerów-krajoznawców, że takich egzemplarzy w ogóle nie było...

Pomijam tutaj sprawę numerowania odznak kadry PTTK: przewodników, instruktorów czy przodowników. Niniejsza próba zgłębienia tematu obejmuje tylko odznaki turystyki kwalifikowanej.

Wkrótce po pamiętnym zjeździe połączeniowym, kiedy to Polskie Towarzystwo Tatrzańskie i Polskie Towarzystwo Krajoznawcze stały się jedną organizacją – PTTK – zaszła potrzeba zaktualizowania systemu odznak turystyki kwalifikowanej. W 1951 roku weszły do obiegu nowe wzory odznak sprawnościowych: Górska Odznaka Turystyczna PTTK, Górska Odznaka Narciarska PTTK, Nizinna Odznaka Narciarska PTTK i Odznaka Turystyki Pieszej PTTK.

Wszystko wskazuje na to, że pierwsze ich nakłady były zgodnie z przedwojenną tradycją numerowane. Pomimo, że znalezione przeze mnie egzemplarze GOT PTTK z edycji 1951r. (produkcji Z.P.S. 15/T) nie mają numerów, to niemal pewnym jest, że jakaś część (przynajmniej stopnie powyżej brązowego) je posiadała. Numerowano odznaki narciarskie, np. umieszczona przeze mnie w zbiorze mała złota NON PTTK (produkcji W.Z.P.S. W-wa) ma nr 553, a mała srebrna GON PTTK (najprawdopodobniej produkcji W.Z.P.S. W-wa, ponieważ żadna nakrętka nie jest sygnowana znakiem wytwórcy) numery od 805 do 881. W tym przypadku niewielkie fragmenty arkusza sprzed 50 lat pozwalają z całą pewnością stwierdzić, że odznaki konfekcjonowano po 100 sztuk na planszy. Wszystko wskazuje też na to, że odznak w stopniu brązowym prawdopodobnie nie numerowano. Analogiczna sytuacja była w przypadku OTP PTTK; znajdujące się w moim zbiorze odznaki w stopniu srebrnym (produkcji Z.P.S. 15/T) mają maksymalny nr 551, prawdopodobnie numerowane były też złote, ale w przypadku emisji z 1951r. na odznakach OTP w stopniu brązowym na numery nie natrafiłem.

Przeszkodą w dogłębnym zbadaniu tematu jest brak dokumentów jak też znikoma wręcz ilość materiału porównawczego – numerowane odznaki sprawnościowe PTTK są bardzo rzadkie; w ciągu ponad 20-letnich poszukiwań udało mi się natrafić na kilkanaście egzemplarzy.